Tôi bỗng nghe nhớ Trịnh Công Sơn quá chừng (dĩ nhiên chỉ là cách nhớ một người chưa từng gặp mặt). Tôi nhớ ông đã phù phép để hô biến gần hết những từ ngữ mà thiên hạ vẫn tận dụng để viết tình ca. Ông viết tình ca mà hiếm khi đụng đến những anh, em, môi má, hôn hít, nhớ thương… Ca từ của ông mênh mang mờ ảo, như có như không, nhưng chẳng thiếu cái gì. Nồng nàn chết người và dư hưởng bất tuyệt, nghe hay đọc qua đều thấy tê tái. Tôi là đứa dốt, lại cũng là gã ngoại đạo trong cõi nhạc, chỉ lờ mờ đoán mò rằng ca từ của ông Trịnh (và vài người cỡ ông) có được cái ma lực ghê góm như vậy, chỉ vì ông và họ đã viết nhạc bằng cách chép lại thật lòng những gì thuộc về họ, những gì họ đã sống chìm đắm trong đó bằng tất cả tinh huyết, không vay mượn, khiên cưỡng, gò ép. Lắm lúc ngôn ngữ của họ nghe chừng có chút vô nghĩa ngờ nghệch, nhưng đó chính là tình huống mà tôi muốn gọi là cảm xúc đã phủ kín ngôn ngữ, hay nhạc và lời đang đuổi bắt nhau tận tuyệt hết mình. Một cuộc chơi lắt léo nhưng chân thành. Thế là hay, nghe qua cứ muốn chết theo. Nãy giờ tôi tuyệt không dám bàn về kỹ thuật viết nhạc của các vị đó, chỉ muốn thưa rằng sự thành công của họ đáng được xem là một gợi ý quan trọng cho bất cứ ai muốn viết hay nói cái gì.
Tình hình viết lách của người Việt hôm nay đúng là đang bước vào một kỷ nguyên mới. Với sự tiện lợi của internet, người ta có thể đưa lên mạng mọi thứ hay nhất và dở nhất. Từ những suy tư minh triết với thứ ngôn ngữ thần tình thiên tài, đến những câu chữ tật nguyền bất thành văn, và lắm khi là những món trộm cắp vá víu. Thế giới chữ nghĩa của Phật giáo hiện đại cũng không nằm ngoài làn sóng thời thượng đó. Ta có thể bắt gặp trên Internet rất nhiều những công trình viết lách, biên khảo vô giá, nhưng đồng thời cũng có thể bắt gặp vô khối những thứ cóp nhặt thiếu lương thiện, thiếu tự trọng. Cơ hồ một phần thiên hạ bây giờ chỉ cần nhìn thấy cái tên của mình xuất hiện trên một bìa sách hay trên một trang website là đã sung sướng rồi, bất kể con đường và hình thức xuất hiện.
Một vài hình thức trộm đạo văn hóa phổ biến nhất hiện nay, (gọi theo chữ dùng trên báo chí quốc nội) là xào hay luộc công trình của người khác bằng cách thêm bớt sửa đổi chút ít, hoặc hồn nhiên một chút là giữ nguyên, rồi gắn tên mình vào. Một cách khác nữa là tự vệ bằng một động từ ỡm ờ, mơ hồ nào đó như Soạn Dịch, Biên Dịch nằm ngay sau tên mình. Hai chữ Biên hay Soạn lúc này ngầm chứa nội dung thông báo rằng “có vay mượn chút ít” ở đâu đó, và nguồn xuất xứ thì có trời biết. Cao thượng nhất trong các cách trộm đạo là dùng tình riêng hay tiền bạc thương lượng với tác giả, dịch giả để họ vĩnh viễn quên mất công trình của họ, cho mình được phép học theo Angelina Jolie là nhận con nuôi và hứa chăm sóc tử tế!
Tôi vừa thưa ở trên rằng, những tác phẩm văn nghệ có hấp lực đều đi ra từ sự lương thiện của tác giả. Họ bày tỏ những gì chính mình đã sống trọn vẹn với những trăn trở thao thức, gặm nhấm, tiêu hóa, thấm thía của riêng mình. Và rõ ràng có một biên giới rất lớn giữa cái gọi là tham khảo, học hỏi từ cuộc đời vơi cái gọi là vay mượn hay trộm cắp từ thiên hạ. Khái niệm tác quyền ở đây không những là vấn đề pháp lý, mà còn nằm ở lĩnh vực tâm lý nữa. Một người chưa sẵn sàng với Thiền học, lại vì trào lưu mà tham khảo tứ tung để lạm bàn về lĩnh vực này, theo tôi, chính là trường hợp vi phạm tác quyền tâm lý, cũng có thể gọi là tác quyền đạo đức. Việc này không vi phạm với đời, chỉ là có lỗi với mình. Trường hợp thứ hai tệ hại hơn, chính là việc vi phạm tác quyền pháp lý, là lấy trọn hay cắt khúc một văn bản rồi mạo nhận là của mình. Trường hợp thứ hai này nói theo cách gì cũng là phạm tội và kẻ thực hiện phải bị xem là một tội phạm.
Thế tôi muốn nói gì qua những điều vừa thưa trên đây? Xin thưa, ít nhất là hai chuyện nhỏ. Cái gọi là công trình hay sản phẩm đáng giá trước hết phải được làm ra từ sự chân thành, lương thiện. Dù là thơ nhạc hay văn triết, phải là những ghi chép trung thực cái nhựa sống có thực trong huyết quản. Và thứ đến là khả năng phân biệt cái khác nhau giữa việc học hỏi và việc cóp nhặt. Và như vừa thưa ở trên, dù là vi phạm tác quyền tâm lý hay pháp lý, đều là việc phải tránh ở một người có lương tâm và tự trọng. Đành rằng đời sống và những học hỏi, tham chiếu, trao đổi, tích lũy, và ở đời muôn sự của chung, nhưng muốn khuân một cái gì đó về làm của riêng, dù chỉ để vui chơi, thì cũng nên nhớ đến luật chơi mà chơi cho đúng luật. Được vậy thì mới vui cả làng.
Mong thay!
TOẠI KHANH